รัฐธรรมนูญกับนโยบาย

รัฐธรรมนูญกับนโยบาย

(บทความ เรื่อง รัฐธรรมนูญกับนโยบาย เขียนโดยท่านอาจารย์ประเสริฐ ทรัพย์สุนทร)

ดังที่ได้กล่าวแล้วว่า ระบบและระบอบมาก่อน รัฐธรรมนูญมาที่หลัง และรัฐธรรมนูญคือกติกาของระบอบ ซึ่งถ้าจะกล่าวอีกนัยหนึ่ง ก็คือที่ทราบกันอยู่แล้วว่า รัฐธรรมนูญคือกฎหมายนั่นเอง

ธรรมดากฎหมายย่อมตามหลังเหตุการณ์ กฎหมายจะเกิดก่อนเหตุการณ์ไม่ได้ อย่างเช่นมีกฎหมายควบคุมราคาสินค้า ก็เพราะได้มีการขึ้นราคาสินค้าก่อน ถ้าไม่เคยมีการขึ้นราคาสินค้า ก็จะไม่มีกฎหมายควบคุมราคาสินค้า มีกฎหมายพรรคการเมือง ก็เพราะมีพรรคการเมืองอยู่ก่อน ถ้าไม่มีพรรคการเมืองอยู่ตามธรรมชาติ ก็ไม่สามารถจะออกกฎหมายพรรคการเมืองได้ แม้กฎหมายของศาสนา อย่างเช่น พระวินัยบัญญัติของพระพุทธเจ้า ก็เกิดขึ้นภายหลังเหตุการณ์เช่นเดียวกัน เช่นมีการห้ามภิกษุตัดต้นไม้ ก็เพราะมีภิกษุตัดต้นไม้ขึ้นก่อน

โดยนัยนี้ กฎหมายจึงเป็นภาพสะท้อนของข้อเท็จจริงที่ดำรงอยู่ ถ้าไม่มีข้อเท็จจริงที่ดำรงอยู่ก็ไม่สามารถจะมีกฎหมาย และข้อเท็จจริงที่ดำรงอยู่เป็นอย่างไร กฎหมายก็สะท้อนภาพออกมาเป็นอย่างนั้น ระบบและระบอบคือข้อเท็จจริงที่ดำรงอยู่ รัฐธรรมนูญคือกฎหมาย ฉะนั้น รัฐธรรมนูญจึงเป็นภาพสะท้อนของระบบและระบอบที่ดำรงอยู่ รัฐธรรมนูญประชาธิปไตยคือภาพสะท้อนของระบบและระบอบประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญเผด็จการคือภาพสะท้อนของระบบและระบอบเผด็จการ รัฐธรรมนูญสังคมนิยมคือภาพสะท้อนของระบบและระบอบสังคมนิยม รัฐธรรมนูญอนาธิปไตยคือภาพสะท้อนของสภาพอนาธิปไตย

ตามหลักสากลนิยมนั้น รัฐธรรมนูญกับนโยบายไม่ใช่สิ่งเดียวกัน เพราะว่าถึงแม้นโยบายกับรัฐธรรมนูญจะพูดถึงเรื่องเดียวกัน แต่คนละมุม อย่างเช่น นโยบายกับรัฐธรรมนูญจะพูดเรื่องประชาธิปไตย นโยบายก็พูดถึงประชาธิปไตยที่จะทำ ส่วนรัฐธรรมนูญพูดถึงประชาธิปไตยที่ทำได้แล้ว หรือถ้าจะให้ชัดเป็นเรื่อง ๆ รายๆ ไป เช่น เรื่องการปฏิรูปที่ดิน นโยบายก็พูดเรื่องการปฏิรูปที่ดินที่จะทำ ส่วนรัฐธรรมนูญพูดเรื่องการปฏิรูปที่ดินที่ทำได้แล้ว พูดง่ายๆ ว่า นโยบายพูดถึงอนาคตของประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญพูดถึงปัจจุบันของประชาธิปไตย นี่คือพูดเรื่องเดียวกันคนละมุม

ไม่ว่านโยบายและรัฐธรรมนูญของระบอบใดๆ ก็พูดเรื่องเดียวกันละมุมอย่างนี้ทั้งสิ้น นโยบายของระบอบเผด็จการ พูดถึงระบอบเผด็จการที่จะทำ รัฐธรรมนูญของระบอบเผด็จการพูดถึงระบอบเผด็จการที่ทำได้แล้ว นโยบายของระบอบสังคมนิยม พูดถึงระบอบสังคมนิยมที่จะทำ รัฐธรรมนูญของระบอบสังคมนิยม พูดถึงระบอบสังคมนิยมที่ทำได้แล้ว นโยบายของระบอบประชาธิปไตย ก็พูดถึงระบอบประชาธิปไตยที่จะทำ และรัฐธรรมนูญของระบอบประชาธิปไตย ก็พูดถึงระบอบประชาธิปไตยที่ทำได้แล้ว อย่างนี้ทั้งสิ้น อย่างเช่นรัฐธรรมนูญของระบอบเผด็จการฟรังโก ที่ได้กำหนดไว้ว่าจะทำตั้งแต่ 50 ปีก่อน หรือรัฐธรรมนูญสังคมนิยมของสหภาพโซเวียตและสาธารณรัฐประชาชนจีน ก็พูดถึงระบอบสังคมนิยมในประเทศทั้งสองที่ทำได้แล้ว 

ซึ่งเป็นระบอบที่เป็นผลของนโยบายสังคมนิยม ที่ได้กำหนดไว้ว่าจะทำเมื่อหลายสิบปีก่อน นโยบายและรัฐธรรมนูญประชาธิปไตยก็เป็นเช่นนี้เหมือนกัน ในเมื่อยังไม่มีระบอบเผด็จการหรือระบอบสังคมนิยม จึงจะมีนโยบายเผด็จการหรือสังคมนิยม แต่เมื่อมีระบอบเผด็จการหรือมีระบอบสังคมนิยมแล้ว จึงจะมีรัฐธรรมนูญเผด็จการหรือรัฐธรรมนูญสังคมนิยม ระบอบประชาธิปไตยก็เช่นเดียวกัน นี่เป็นหลักสากลนิยมอย่างหนึ่ง ไม่ว่าของลัทธิประชาธิปไตย หรือลัทธิใดๆ ทั้งสิ้น

เมื่อนโยบายกับรัฐธรรมนูญไม่ใช่สิ่งเดียวกัน หน้าที่ของแต่ละอย่างก็ย่อมจะแตกต่างกัน หน้าที่ของรัฐธรรมนูญก็คือหน้าที่ของกฎหมาย คือหน้าที่ในการรักษาสถานการณ์ คือหน้าที่ในการรักษาระบอบและระบอบ รัฐธรรมนูญประชาธิปไตยจึงมีหน้าที่เป็นเครื่องมือรักษาระบบและระบอบ ประชาธิปไตย ส่วนนโยบายประชาธิปไตยนั้น หมายถึงรายการของความมุ่งหมายของพรรคการเมืองหรือของรัฐบาล อันมีต่อปัญหาประชาธิปไตย ว่าจะทำอะไรบ้าง ฉะนั้นสำหรับประเทศที่กำลังพัฒนาประชาธิปไตย นโยบายประชาธิปไตยจึงทำหน้าที่เป็นเครื่องมือในการสร้างระบบและระบอบ ประชาธิปไตย (ยังมีต่อ)

การที่จะบรรลุถึงประชาธิปไตยตามความต้องการของประชาชนนั้น ก่อนอื่นจะต้องดำเนินการสร้างประชาธิปไตย เมื่อสร้างประชาธิปไตยสำเร็จไปได้ตามขั้นตอนแล้ว ก็จะต้องมีการรักษาผลสำเร็จนั้นไว้ เพื่อจะได้สร้างขั้นตอนต่อไป เครื่องมืออันสำคัญที่สุดของการสร้างประชาธิปไตย ก็คือ นโยบาย เครื่องมือแม่บทของการรักษาประชาธิปไตย ก็คือ รัฐธรรมนูญ นี่คือความแตกต่างในหน้าที่ระหว่างนโยบายกับรัฐธรรมนูญ ซึ่งเป็นกฎหมายทั่วไปอย่างหนึ่งในลัทธิประชาธิปไตย ซึ่งจะดูข้อเท็จจริงได้จากประเทศประชาธิปไตยต่างๆ

ในประเทศอังกฤษ ก่อนที่จะมีระบบรัฐสภาที่เป็นแบบฉบับ ก็ได้มีการสร้างประชาธิปไตยในด้านเศรษฐกิจ การเมือง การปกครอง ฯลฯ ตามนโยบายของคณะหรือพรรคการเมืองต่างๆ มาเป็นเวลายาวนาน และเมื่อสร้างประชาธิปไตยได้แล้ว จึงใช้รัฐธรรมนูญ (ที่เป็นลายลักษณ์อักษร) รักษาประชาธิปไตยนั้นไว้ ในสหรัฐก่อนที่จะมีระบบประธานาธิบดีที่เป็นแบบฉบับ ก็ได้มีการสร้างประชาธิปไตยในด้านต่างๆ ตามนโยบายของคณะและพรรคการเมืองต่างๆ มาเป็นเวลาไม่น้อยและเมื่อสร้างประชาธิปไตยได้แล้ว จึงใช้รัฐธรรมนูญที่เป็นลายลักษณ์อักษร รักษาประชาธิปไตยนั้นไว้ ประเทศอื่นๆ ก็เช่นเดียวกัน คือใช้นโยบายสร้างประชาธิปไตย และใช้รัฐธรรมนูญรักษาประชาธิปไตย

ในประเทศไทย แต่เดิมนโยบายประชาธิปไตยเป็นของพระราชวงศ์จักรีเป็นส่วนใหญ่ เมื่อพระราชวงศ์จักรีได้ใช้นโยบายดังกล่าว สร้างประชาธิปไตยมาตั้งแต่รัชกาลที่ 5 จนถึงรัชกาลที่ 7 ซึ่งนับว่าสำเร็จไปตอนหนึ่งแล้ว ก็เตรียมการจะใช้รัฐธรรมนูญรักษาประชาธิปไตยนั้นไว้ แต่คณะราษฎรยึดอำนาจเสียก่อน จึงใช้รัฐธรรมนูญของคณะราษฎร

แม้ว่าระบบประชาธิปไตยในประเทศไทย จะได้เริ่มพัฒนามาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ก็ตาม แต่การใช้รัฐธรรมนูญฉบับแรกเมื่อ พ.ศ.2475 ก็ยังเป็นการใช้รัฐธรรมนูญในสภาวการณ์ที่ระบบประชาธิปไตยของประเทศไทยยังอยุ่ในระยะแรกของการพัฒนา ระบบประชาธิปไตยในขณะนั้นยังอยู่ห่างไกลจากความสมบูรณ์เป็นอันมาก ซึ่งหมายความว่าภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบอบรัฐธรรมนูญในครั้งนั้นแล้ว ภารกิจเร่งด่วนก็คือ จะต้องระดมสรรพกำลังสร้างประชาธิปไตยให้ปรากฏผลสำเร็จ เป็นขั้นๆ ต่อไป มีแต่จะต้องสร้างประชาธิปไตยให้ปรากฏผลสำเร็จเท่านั้น การใช้รัฐธรรมนูญในครั้งจึงจะมีผลในการรักษาเสถียรภาพได้ ถ้าการสร้างประชาธิปไตยไม่ประสบผลสำเร็จ การใช้รัฐธรรมนูญก็จะไม่มีผลในการ

รักษาเสถียรภาพแต่อย่างใด ดังได้กล่าวแล้วว่า เครื่องมืออันสำคัญที่สุดของการสร้างประชาธิปไตยก็คือนโยบาย ฉะนั้นคณะราษฎรจะต้องมีนโยบายที่แน่นอนและถูกต้อง เป็นนโยบายแห่งชาติที่มีประสิทธิภาพในการแก้ปัญหาเศรษฐกิจ การเมือง การปกครอง สังคม การต่างประเทศ ฯลฯ จึงจะสร้างประชาธิปไตยให้สำเร็จได้ แต่พอจะลงมือสร้างประชาธิปไตยต่อไปเท่านั้น คณะราษฎรก็เกิดความขัดแย้งกันเองอย่างรุนแรงในปัญหานโยบายฝ่ายหนึ่งซึ่งเป็นข้างน้อย ต้องการจะสร้างประชาธิปไตยด้วยนโยบายที่เรียกว่า เค้าโครงการเศรษฐกิจ (สมุดปกเหลือง) ของหลวงประดิษฐมนูธรรม หรือนายปรีดี พนมยงค์ แต่ฝ่ายข้างมากไม่เห็นด้วย ก็นับว่าเป็นโชคดีของบ้านเมือง ที่เค้าโครงการเศรษฐกิจฉบับนั้นถูกยับยั้งไว้ มิฉะนั้นแล้วจะเกิดกลียุคเป็นแน่แท้เพราะว่าสมุดปกเหลืองนั้นแม้ว่าจะมีข้อดีในฐานะที่เป็นแผนเศรษฐกิจแห่งชาติฉบับแรกของประเทศไทย และโดยหลักการจะเป็นนโยบายที่ก้าวหน้าก็ตาม แต่ในด้านรูปธรรมและรายละเอียด ไม่สอดคล้องกับสภาพความเป็นจริง มีเป็นอันมากที่ไม่ชอบด้วยหลักวิชา การปฏิเสธจึงเป็นสิ่งถูกต้อง แต่เมื่อฝ่ายข้างมากของคณะราษฎรได้ปฏิเสธเค้าโครงการเศรษฐกิจ นายปรีดีแล้ว ก็หาได้เสนอแผนเศรษฐกิจแห่งชาติที่ถูกต้องขึ้นมาแทนแต่อย่างใดไม่ คงมีแต่เพียงนโยบายกว้างๆ ที่เรียกว่าหลัก 6 ประการซึ่งแถลงไว้เมื่อวันยึดอำนาจเท่านั้นเอง การมีแต่เพียงนโยบายกว้างๆ เช่นนี้ ย่อมใช้ทำอะไรไม่ได้ ซึ่งก็เท่ากับไม่มีนโยบาย และเมื่อไม่มีนโยบาย ก็ไม่มีการสร้างประชาธิปไตย ฉะนั้นตลอดสมัยแห่งการปกครองของคณะราษฎร แม้ว่ามองดูจากภายนอกเหมือนกับว่าได้ทำอะไรไว้มาก แต่ตามความเป็นจริงแล้วก็เป็นเพียงการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปเรื่อยๆ เท่านั้นเอง ส่วนปัญหาพื้นฐานต่างๆ ของชาติที่ตกค้างมาจากสมัยราชาธิปไตย ยังคงปล่อยไว้ตามเดิม ยังหาได้แก้ให้ตกไปไม่ ความเปลี่ยนแปลงต่างๆ แม้ว่าจะมากมายก่ายกอง จึงเป็นเรื่องผิวเผิน พื้นฐานไม่เปลี่ยนแปลง

เป็นอันว่า คณะราษฎรมีแต่รัฐธรรมนูญ แต่ไม่มีนโยบาย และคิดว่ามีแต่รัฐธรรมนูญก็เพียงพอแล้วที่จะทำให้ประเทศไทยเป็นประชาธิปไตย แต่ความเป็นจริงนั้น การไม่มีนโยบายก็คือไม่มีการสร้างประชาธิปไตยนั่นเอง และเมื่อไม่มีการสร้างประชาธิปไตยประชาธิปไตยก็อ่อนแอ ถูกเขี่ยเบาๆ ก็ล้มเสียแล้ว บางทีไม่มีใครเขี่ยก็ล้มเอง ถึงจะเอารัฐธรรมนูญดีวิเศษอย่างไรมาป้องกันรักษาไว้ ก็ช่วยอะไรไม่ได้ ความเข้มแข็งของประชาธิปไตยจะเกิดขึ้นได้ด้วยการสร้างประชาธิปไตยให้สำเร็จ และจะสร้างประชาธิปไตยให้สำเร็จได้ต้องมีนโยบายประชาธิปไตยที่ถูกต้องเป็นเครื่องมือ เพียงแต่ใช้รัฐธรรมนูญประชาธิปไตยไม่สามารถจะทำให้ประชาธิปไตยเข้มแข็งขึ้นมาได้ บทบาทของรัฐธรรมนูญมีแต่เพียงรักษาและส่งเสริมความเข้มแข็งของประชาธิปไตย ภายหลังที่นโยบายที่ถูกต้องได้สร้างประชาธิปไตยให้เป็นผลสำเร็จ ตามสภาวการณ์ในขณะนั้นๆ แล้วเท่านั้น การที่คณะราษฎรสร้างประชาธิปไตยไม่สำเร็จด้วยเหตุที่ไม่มีนโยบายที่ถูกต้อง และแน่นอนนี่เอง คือสาเหตุที่แท้จริงของความล้มลุกคลุกคลานของประชาธิปไตย หาใช่เพราะรัฐธรรมนูญเป็นต้นเหตุแต่อย่างใดไม่ ความล้มเหลวของคณะราษฎรนั้น ต้องโทษโทษนโยบายของคณะราษฎร ไม่ใช่โทษรัฐธรรมนูญของคณะราษฎร

พอขบวนการเสรีไทยเข้ามาแทนคณะราษฎร โดยใช้รูปแบบของพรรคสหชีพบ้าง แนวรัฐธรรมนูญบ้าง พรรคอิสระบ้าง ก็เข้ารอยเดียวกับคณะราษฎรต่อไป คือเริ่มต้นด้วยการจัดการกับรัฐธรรมนูญ โดยแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2475 เป็นรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2489 ส่วนในด้านนโยบายไม่เห็นได้ศึกษาค้นคว้ากันสักเท่าไร นอกจากพูดกว้างๆ ว่าสังคมนิยมๆ โดยถือเอาสหกรณ์เป็นหลัก และก็พยายามแสดงให้ปรากฏว่าเป็นสังคมนิยมแท้ โดยยกเอาความหมายของสหกรณ์มาเป็นชื่อพรรครัฐบาล คือพรรคสหชีพ และเจ้าตำรับสังคมนิยมบางคน ซึ่งเป็นรัฐมนตรีในขณะนั้น ถึงกับพยายามผูกเน็คไทสีแดง เพื่อยืนยันความเป็นสังคมนิยมของตน แต่การปฏิบัตินโยบายสังคมนิยมครั้งนั้น โดยเฉพาะคือการจัดตั้งองค์การสรรพาหาร ก็ยังผลให้ชาวบ้านต้องแย่งกันซื้อข้าวสารแบบเดียวกับในปัจจุบัน (กลางเดือนมีนาคม 2517) นี่เอง

ต่อจากขบวนการเสรีไทยก็ถึงคณะรัฐประการ ซึ่งออกมาในรูปของพรรคต่างๆ ตั้งแต่เสรีมนังคศิลาจนถึงชาติสังคม แต่ก็วุ่นวายอยู่กับเรื่องรัฐธรรมนูญเหมือนกัน มีรัฐธรรมนูญ “ใต้ตุ่ม” รัฐธรรมนูญ 2492 และรัฐธรรมนูญ 2495 แก้ไขเพิ่มเติม ด้านนโยบายไม่ปรากฏชัดเจนว่า มีอะไรแตกต่างในขั้นมูลฐานจากสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครองใหม่ๆ

คณะปฏิวัติซึ่งสืบต่อคณะรัฐประหาร นับว่ามีความสนใจต่อปัญหานโยบายมากกว่าคณะก่อนๆ ที่สำคัญคือ ได้เสนอนโยบายหลักขึ้นมาอย่างถูกต้องว่า จะสร้างประชาธิปไตยที่เหมาะสมกับสภาพของประเทศไทย และได้เริ่มต้นใช้แผนเศรษฐกิจแห่งชาติในการสร้างประชาธิปไตย แต่นโยบายหลักที่ถูกต้องดังกล่าวนั้น ก็ยังคงเป็นการเสนอไว้อย่างกว้างๆ ไม่มีการศึกษาให้ลึกซึ้ง และไม่ได้กำหนดนโยบายรายละเอียดให้แจ่มชัดแน่นอน จึงไม่มีผลในทางปฏิบัติเท่าที่ควร ส่วนแผนเศรษฐกิจแห่งชาตินั้นก็ได้ละเว้นปัญหาอันเป็นพื้นฐานที่สุดในระบบเศรษฐกิจแห่งชาติไปเสียหลายปัญหา จึงยังเป็นแผนเศรษฐกิจแห่งชาติที่ขาดความสมบูรณ์อย่างมาก จึงไม่มีประสิทธิภาพในการแก้ปัญหาเศรษฐกิจเท่าที่ควรเช่นกัน

การที่คณะปฏิวัติให้ความสนใจต่อปัญหานโยบายมากกว่าคณะก่อนๆ นั้น ทำให้คณะปฏิวัติมองปัญหารัฐธรรมนูญได้ดีกว่าคณะก่อนๆ เช่นมองหน้าที่ของรัฐธรรมนูญว่าเป็นหน้าที่ของกฎหมาย คือหน้าที่ในการรักษาสถานการณ์หรือรักษาระบบและระบอบ มากกว่าหน้าที่ในการสร้างระบบและระบอบ ดังเช่น ข้อความในคำปรารภของรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ.2511 ได้กล่าวถึงการที่รัฐธรรมนูญบับก่อนๆ รักษาเสถียรภาพไว้ไม่ได้อย่างไร และการที่จะทำให้รัฐธรรมนูญฉบับนั้นรักษาเสถียรภาพไว้ได้อย่างไร ในขณะเดียวกัน คณะปฏิวัติก็เน้นหนักในการพัฒนาประเทศตามนโยบายที่วางไว้ โดยไม่เน้นหนักและไม่รีบร้อนต่อการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ วิธีการเช่นนี้ของคณะปฏิวัติ ถ้าเกิดจากความเข้าใจอย่างชัดเจนในหลักที่ว่า จะต้องสร้างระบบและระบอบประชาธิปไตยให้สำเร็จตามนโยบายเสียก่อน แล้วจึงประกาศใช้รัฐธรรมนูญ ก็จะเป็นวิธีการที่ถูกต้องอย่างมาก แต่อันที่จริงคณะปฏิวัติก็ยังมีข้อบกพร่องในปัญหานโยบายดังกล่าวแล้ว และบุคคลบางส่วนในคณะปฏิวัติก็มีความคิดที่จะถ่วงรัฐธรรมนูญ ทั้งวิธีการร่างรัฐธรรมนูญของคณะปฏิวัติ ก็ยังคงปะปนนโยบายกับรัฐธรรมนูญเช่นเดียวกับคณะก่อนๆ โดยเฉพาะคือการบรรจุแนวนโยบายแห่งรัฐ ไว้ในรัฐธรรมนูญ ฉะนั้น ทั้งๆ ที่คณะปฏิวัติได้เริ่มเดินเข้าสู่ทางแห่งประชาธิปไตยสากล ทั้งในปัญหานโยบายและ

ปัญหารัฐธรรมนูญอยู่แล้ว ก็ยังคงมีข้อผิดพลาดบกพร่องเป็นอย่างมากในปัญหาทั้งสองนี้ ผลก็คือคณะปฏิวัติสร้างประชาธิปไตยไม่สำเร็จ รัฐธรรมนูญของคณะปฏิวัติ คือรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2511 จึงช่วยอะไรไม่ได้ในที่สุดคณะปฏิวัติก็พังทะลายเช่นเดียวกับคณะก่อนๆ

อย่างไรก็ดี ความโน้มเอียงซึ่งทุ่มเทความสนใจให้แก่รัฐธรรมนูญ และมองข้ามนโยบายได้กลับมาแสดงบทบาทอย่างเต็มที่อีกครั้งหนึ่งภายหลังเหตุการณ์ตุลาคม ซึ่งมีการเรียกร้องประชาธิปไตย กันอย่างเกรียวกราวครึกโครมยิ่งกว่าสมัยใดๆ แต่ก็คงมีแต่การเรียกร้องรัฐธรรมนูญ ไม่มีการเรียกร้องนโยบาย

ในหลักประชาธิปไตยสากลนั้น เขาสร้างประชาธิปไตยด้วยนโยบายกันทั้งนั้น เมื่อพูดถึงการวางนโยบายประชาธิปไตย เขาก็พูดเรื่องนโยบายกันก่อน เพราะจะสร้างประชาธิปไตยสำเร็จหรือล้มเหลวตัดสินกันด้วยนโยบายว่าจะถูกหรือผิด นโยบายจึงเป็นเรื่องใหญ่ว่าอะไรทั้งหมดในบรรดาประเทศที่กำลังสร้างประชาธิปไตย ต่างก็ระดมกำลังปัญญาของชาติ ทำการศึกษาคิดค้นและแสวงหากันนักหนา เพื่อจะได้นโยบายที่ถูกต้องสำหรับแก้ปัญหาของชาติในด้านต่างๆ ส่วนรัฐธรรมนูญนั้น ไม่เป็นเรื่องใหญ่โตเท่าเรื่องนโยบาย แม้ในบางประเทศที่ร่างรัฐธรรมนูญอย่างไม่ถูกต้อง โดยกำหนดแนวนโยบายของรัฐไว้ในรัฐธรรมนูญ ก็ยังคงสนใจปัญหานโยบายมากกว่าปัญหารัฐธรรมนูญอยู่นั่นเอง แม้ในประเทศที่มีการรัฐประหารบ่อยๆ ทำรัฐประหารเพื่อเปลี่ยนนโยบายมากกว่าเพื่อเปลี่ยนรัฐธรรมนูญ ทั้งนี้แตกต่างกับประเทศ

ไทยเรา เมื่อพูดถึงการสร้างประชาธิปไตย จึงมักจะพูดเรื่องรัฐธรรมนูญกันก่อน ศึกษาคิดค้นและแสวงหากันนักหนา แต่ในเรื่องรัฐธรรมนูญตึงตังโครมครามกันกี่หนกี่ครั้งก็เรื่องรัฐธรรมนูญ แม้ในขณะที่ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน กำลังโอดครวญกันทั้งเมืองเพราะถูกราคาสินค้าเหยียบอกเอาจนจะร้องไม่ออกอยู่แล้ว ก็ยังคงกึกก้องกระหึ่มไปทั่วประเทศ ด้วยเสียงรัฐธรรมนูญที่กระจายออกมาจากสภานิติบัญญัติแห่งชาติ และสื่อมวลชนต่าง ๆ ไม้เว้นแต่ละวัน

แต่พอพูดถึงนโยบาย ก็ไม่เห็นว่าจะมีใครสนใจค้นคว้าแสวงหานโยบายที่ถูกต้อง เพื่อแก้ไขความทรุดโทรมทางเศรษฐกิจ แก้ไขความทุกข์ยากเดือดร้อนของประชาชน หรือแก้ไขปัญหาพื้นฐานต่างๆ ของชาติอีกมากมายที่ยังตกค้างอยู่นับเป็นเวลาสิบๆ ปีมาแล้ว แทนที่จะสนใจว่ารัฐบาลนี้มีนโยบายอย่างไร กลับสนใจว่ารัฐบาลจะร่างรัฐธรรมนูญเสร็จเมื่อไร แม้รัฐบาลเอง เมื่อแถลงนโยบายต่อสภาไปแล้วก็แล้วกันไป นโยบายที่แถลงไว้นั้นจะถูกหรือผิด ประสิทธิภาพหรือไม่ และใช้ปฏิบัติได้ผลแค่ไหนเพียงไร ดูเหมือนจะไม่ได้สนใจสักกี่มากน้อย และคอยตามแก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปวันๆ เสียเป็นส่วนใหญ่ ทำให้แม้แต่สมาชิกสภานิติบัญญัติบางคนกล่าวว่า รัฐบาลไม่มีนโยบายทั้งๆ ที่รัฐบาลได้แถลงไว้แล้ว แม้แต่สมาชิกพรรคการเมือง ถ้าถามว่าพรรคของเขามีนโยบายอย่างไร ก็มักจะตอบเคลือบคลุมๆ ไม่ชัดแจ้งบางทีก็บอกว่านโยบายของพรรคไหนมันก็เหมือนๆ กันทั้งนั้น บางคนเป็นถึงหัวหน้าพรรค กลับไปสนใจต่อร่างรัฐธรรมนูญมากกว่าค้นคว้าศึกษานโยบายของพรรคการเมือง คล้ายกับจะเอาชะตากรรมของพรรคตนไปฝากไว้กับบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญ สังกัดพรรคหรือเปล่า? แบ่งเขตหรือรวมเขต? ฯลฯ สภาพการณ์ดังกล่าวนี้ทำให้ดูประหนึ่งว่า ในบรรดาประเทศกำลังพัฒนาด้วยกันแล้ว ไม่มีประเทศใดจะสนใจรัฐธรรมนูญมาก และสนใจนโยบายน้อยเท่าประเทศไทยเลย และดูเหมือนจะไม่มีครั้งใดในประวัติ 40 กว่าปีของระบอบรัฐธรรมนูญ ที่จะได้มีการระดมกำลังกันทำรัฐธรรมนูญให้เป็นนโยบายมากเท่ากับครั้งนี้เลย โดยเฉพาะการอภิปรายหมวด 5 ว่าด้วยแนวนโยบายแห่งรัฐนั้น ผู้อภิปรายส่วนใหญ่ต่างแสดงความชื่นชมกับการบรรจุแนวนโยบายแห่งรัฐไว้ในรัฐธรรมนูญ ถือว่าเป็นหมวดสำคัญที่สุดในรัฐธรรมนูญ และกรรมการร่างรัฐธรรมนูญผู้ทรงคุณวุฒิท่านหนึ่งถึงกับประกาศอย่างชัดเจนว่า รัฐธรรมนูญก็คือการกำหนดอนาคตของสังคม แต่ถึงจะพยายามอย่างไร ก็จะฝ่าฝืนหลักประชาธิปไตยสากลไปไม่ได้ เพราะนโยบายกับรัฐธรรมนูญไม่ใช่สิ่งเดียวกัน ซึ่งมีลักษณะแตกต่างกันและมีหน้าที่คนละอย่าง จะปะปนกันไม่ได้ ถ้าปะปนกันก็จะทำให้รัฐธรรมนูญไม่เป็นรัฐธรรมนูญ และทำให้นโยบายอ่อนแอไร้ประสิทธิภาพ ผลก็คือจะสร้างประชาธิปไตยไม่สำเร็นตามที่เคย และรัฐธรรมนูญที่เข้าใจว่าร่างกันไว้อย่างดีเลิศแล้วนั้น ก็จะไปไม่รอดตามเคย

ฉะนั้น ถ้าหวังผลสำเร็จของการสร้างประชาธิปไตย และหวังให้ระบอบรัฐธรรมนูญมีความมั่นคงจะต้องเข้าใจความแตกต่างและความสัมพันธ์ระหว่างนโยบายกับรัฐธรรมนูญอย่างถูกต้องตามหลักประชาธิปไตยสากล และยึดถือปฏิบัติเป็นอย่างดี การฝ่าฝืนหลักประชาธิปไตยสากลข้อนี้ ของนักประชาธิปไตยในประเทศไทย คือสาเหตุสำคัญอีกอย่างหนึ่งที่ทำให้ประชาธิปไตยล้มลุกคลุกคลาน และทำให้รัฐธรรมนูญล้มเหลว

อนึ่ง ควรกล่าวไว้ในที่นี้ด้วยว่า คำว่านโยบายที่กล่าวถึงนี้ หมายความถึงรายการต่างๆ ของความมุ่งหมายที่จะให้สำเร็จ ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษว่า PROGRAM แต่ในภาษาไทยนิยมใช้คำว่านโยบายซึ่งตรงกับคำว่า POLICY แต่ความนิยมในภาษาไทย คำว่านโยบายดูเหมือนจะหมายความถึง PROGRAM และ POLICY รวมกัน

เมื่อพิจารณาตามหลักประชาธิปไตยสากลแล้ว จะเห็นได้ว่า ประเทศไทยขาดนโยบายไม่ใช่ขาดรัฐธรรมนูญ รัฐธรรมนูญเรามีเหลือเฟือ ประเทศไทยร่ำรวยรัฐธรรมนูญกว่าประเทศใดๆ ในโลก แต่เราขาดนโยบาย ประเทศไทยยากจนนโยบายยิ่งกว่าประเทศใดๆ ในโลก ฉะนั้น พลังมวลชนที่ระดมกันร่างรัฐธรรมนูญนั้น ควรใช้ร่างนโยบาย และการเผยแพร่ประชาธิปไตยนั้น แทนที่จะเผยแพร่รัฐธรรมนูญ ควรเปลี่ยนเป็นเผยแพร่นโยบาย ความล้มเหลวต่างๆ ที่แล้วมา อย่าโทษรัฐธรรมนูญเลย ตัวการอยู่ที่นโยบาย

ความแตกต่างและความสัมพันธ์ระหว่างนโยบายกับรัฐธรรมนูญ ซึ่งนโยบายพูดถึงสิ่งที่จะทำรัฐธรรมนูญพูดถึงสิ่งที่ทำได้แล้ว นโยบายมีหน้าที่สร้างระบบและระบอบ รัฐธรรมนูญมีหน้าที่รักษาระบบและระบอบนั้น ก็คือการแสดงออกอีกด้านหนึ่งของหลักประชาธิปไตยสากลที่ว่า ประชาธิปไตยมาก่อน รัฐธรรมนูญมาทีหลัง ดังกล่าวแล้วนั่นเอง

ประเทศชาติมีความต้องการอย่างรีบด่วนที่สุด ที่จะแก้ปัญหาต่างๆ ให้ตกไป ประเทศชาติต้องการให้เพิ่มการผลิต ต้องการให้เพิ่มรายได้ของประชาชาติและของประชาชน ต้องการให้เฉลี่ยรายได้ของประชาชนอย่างยุติธรรม ต้องการให้ราคาสินค้ามีเหตุผล ต้องการให้เงินบาทมีเสถียรภาพ ต้องการให้ประชาชนมีงานทำทั่วถึงกัน ต้องการให้มีสถานศึกษาอย่างเพียงพอ ต้องการให้บ้านเมืองสงบเรียบร้อย ต้องการให้มีการบริหารที่เข้มแข็ง ฯลฯ ประเทศชาติมีความต้องการมากหลาย ปัญหาของชาติกองพะเนินเทินทึกอยู่ตรงหน้า ทั้งปัญหาพื้นฐานและปัญหาเฉพาะหน้า ซึ่งมีความจำเป็นอย่างรีบด่วนที่สุดที่จะต้องแก้ให้ตกไป ความจำเป็นที่จะต้องแก้ปัญหาของชาตินั้น เปรียบไปแล้วก็เหมือนคนไข้ที่จะต้องรักษาอย่างถูกต้องโดยด่วน ขืนทิ้งไว้

จะต้องตายแน่ๆ ฉะนั้นขอให้นักประชาธิปไตยทั้งหลายจงมาเรียกร้องนโยบายกันเถิด การเรียกร้องนโยบายก็คือการเรียกร้องให้แก้ปัญหาของชาติ และปัญหาของชาตินั้นถ้าลงมือแก้ก็ได้ ที่เป็นอยู่เช่นนี้เพราะไม่ยอมแก้ต่างหาก การเรียกร้องรัฐธรรมนูญโดยไม่เรียกร้องนโยบาย คือวิธีการหลีกเลี่ยงการแก้ปัญหาของชาติ ซึ่งไม่ต้องพูดถึงผลในอนาคต แม้ในปัจจุบันทั้งๆ ที่เผยแพร่และอภิปรายรัฐธรรมนูญกันอย่างสนั่นหวั่นไหว แต่ชาวบ้านก็บอกว่า จะเอาข้าวสาร ไม่เอารัฐธรรมนูญ (กลางเดือนมีนาคม 2517)
จงทำให้ชาวบ้านมีข้าวสารเสียก่อนเถิด แล้วเขาจะต้อนรับรัฐธรรมนูญเป็นอย่างดี โดยไม่ต้องโฆษณา

(บทความ เรื่อง รัฐธรรมนูญกับนโยบาย เขียนโดยท่านอาจารย์ประเสริฐ ทรัพย์สุนทร เป็นหลักการที่สำคัญหลักการหนึ่งของลัทธิประชาธิปไตย ท่านสามารถอ่านเพิ่มเติมได้จากลิงค์ที่แนบมาพร้อมแล้วนี้ ได้ครับ

http://thongkum.blogspot.com/2017/11/democracy-democratic-doctrine.html)

( ทำเป็นไฟล์คอมพิวเตอร์โดย : คุณจงลักษณ์ ศรีสวัสดิ์)

edit: thongkrm_virut@yahoo.com

 

มนุสสปฏิวัต (HUMAN REVOLUTION)

"มนุสสปฏิวัต (HUMAN REVOLUTION)" 

ของหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งแสดงที่สโมสรกลาโหม
เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๘๒
(สร้างสรรค์เป็นไฟล์คอมพิวเตอร์ โดย ท่านพระครูธีรสุตคุณ )
"มนุสสปฏิวัต (HUMAN REVOLUTION)"
ของหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งแสดงที่สโมสรกลาโหม
เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๘๒
"มนุสสปฏิวัติ" ซ้ำเขียนภาษาอังกฤษกำกับไว้ว่า "Human Revolution" ด้วยนั้น ข้าพเจ้าวิตกว่านักปราชญ์บางท่านจะตำหนิว่าชื่อเรื่องไม่ตรงกับเนื้อเรื่อง ข้าพเจ้าจึงขอชี้แจงเสียแต่ชั้นต้นว่าวิชาการอันเกี่ยวกับเรื่องมนุ สสปฏิวัติ หรือ Human Revolution นั้น
มนุสสปฏิวัติ หรือ Human Revolution นั้นมีอยู่สามทาง คือ :
ทางที่หนึ่งเกี่ยวกับตัวมนุสส์ คือความผันแปรในรูปธรรมหรือความคิดที่เปลี่ยนแปลงมาเป็นลำดับ
ทางที่สองเกี่ยวกับฐานะของมนุสส์ในสังคม คือการเปลี่ยนสภาพมนุสส์จากความเป็นทาส ความสูงต่ำ และการแบ่งชั้นวรรณะ ให้กลายเป็นเสรีภาพและสมภาพ การปฏิวัติครั้งใหญ่ในประเทศฝรั่งเศส ซึ่งทางประวัติศาสตร์ถือว่าเป็น "มนุสสปฏิวัติ" (Human Revolution) ได้เรื่องหนึ่งนั้น ก็หมายถึงทางที่สองนี้
ทางที่สาม คือการเปลี่ยนลักษณะนิสสัยใจมนุสส์ จากสภาพอันไม่พึงปรารถนา ให้เข้าสู่สภาพอันพึงปรารถนา ที่กล่าวกันว่าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทางเป็นนักปฏิวัติอย่างสูงสุดนั้น ก็หมายถึงทางที่สามนี้เป็นสำคัญและเกี่ยวไปถึงทางที่สองด้วย
เรื่ืองมนุสสปฏิวัติ (Human Revolution) มีอยู่ถึงสามทางเช่นนี้ ท่านทั้งหลายคงเห็นแล้วว่าเป็นการพ้นวิสัยที่จะกล่าวในปาฐกถาครั้งเดียวนี้ ให้ครบถ้วนทั้งสามทางได้ ความตั้งใจของข้าพเจ้าในวันนี้ จะกล่าวแต่ฉะเพาะทางที่สาม คือการปฏิวัติอันเกี่ยวกับลักษณะและนิสสัยใจมนุสส์เท่านั้น ข้าพเจ้าจึงขอแจ้งเรื่องนี้ไว้ก่อน เพื่อป้องกันการที่นักปราชญ์จะตำหนิว่าปาฐกถาของข้าพเจ้าบกพร่อง
อีกข้อหนึ่งซึ่งเราจะต้องทำความเข้าใจกัน คือความหมายของคำว่า "ปฏิวัติ" ข้าพเจ้าเคยอธิบายทั้งในข้อเขียนและปาฐกถามาหลายครั้งแล้ว แต่ก็อยากกล่าวซ้ำในที่นี้อีก เพราะเรื่องปฏิวัตินั้นเรามักจะไม่เข้าใจกันให้พอเหมาะพอควร ในสมัยก่อนวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ เราเข้าใจเรื่องปฏิวัติแคบเกินไป แต่พอในสมัยหลังจากวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ เขาเข้าใจเรื่องปฏิวัติกว้างเกินไป
ทั้งนี้เป็นที่น่าเสียใจเพราะปฏิวัติเป็นความที่ งานปฏิวัติเป็นงานที่ให้คุณให้ประโยชน์ แต่เราจะต้องเข้าใจความหมายของคำนี้ให้พอเหมาะพอดี ไม่แคบเกินไปและไม่กว้างเกินไป
ที่ข้าพเจ้ากล่าวว่าในสมัยก่อนวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ เราเข้าใจคำปฏิวัติแคบเกินไปนั้น ก็เพราะว่าในสมัยนั้น เราเข้าใจว่าปฏิวัติกับกปฏเป็นอย่างเดียวกัน จนไม่มีใครกล้าพูดถึงเรื่องปฏิวัติอย่างเปิดเผย แต่ครั้งมาภายหลังวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ จนกะทั่งถึงวันนี้ เราเข้าใจคำว่า "ปฏิวัติ" กว้างเกินไป ถึงกับว่าใครจะก่อกวนให้เกิดความวุ่นวายไม่สงบขึ้นในทางการเมืองก็มักจะ เรียกกันว่าปฏิวัติ
ความจริงคำว่าปฏิวัติหมายถึงการเปลี่ยนแปลง ซึ่งต้องเป็ฯไปตามปกติภาพของโลก เป็นการเปลี่ยนสิ่งที่ไม่ดีให้กลับเป็นดี แต่มิได้หมายถึงการก่อกวนสภาพการณ์ที่กำลังดำเนินไปด้วยดีให้กลับยุ่งยาก ขึ้น งานปฏิวัติเป็นงานที่ต้องทำเพื่อมุ่งประโยชน์แก่คนทั้งชาติ แต่มิใช่เพื่อประโยชน์แก่คนบางคน บางพวก บางชั้น
บทสรุปส่งท้าย จากข้อเท็จจริงที่พบ พบว่า การปฏิวัติที่เกิดขึ้นในประเทศไทย ส่วนใหญ่เป็นการปฏิวัติเพื่อมุ่งหวังอำนาจ ยศ ตำแหน่ง ตลอดถึงความร่ำรวยด้วยเงินตราของตน พวกของตน พรรคของตน คนบางกลุ่ม แต่ไม่เคยทำเพื่อมุ่งหวังประโยชน์แก่คนทั้งชาติ แก่ประเทศชาติเลย แต่ทุกครั้งที่ทำก็มักจะอ้างเพื่อประชาชน เพื่อชาติ เพื่อพระเจ้าอยู่หัวทั้งสิ้น แต่พอทำเสร็จแล้ว ประชาชนได้อะไร ? ประเทศชาติได้อะไร ? พระเจ้าอยู่ได้อะไร ? คงมีเพียงความบอบซ้ำ หายนะ ซากปลักหักพังที่คงเหลืออยู่ให้ประเทศชาติ ประชาชนได้รับเป็นมรดกตกทอดอย่างปฏิเสธไม่ได้ เป็นอย่างนี้อยู่ร่ำไป
"การปฏิวัติเป็นงานที่ต้องทำเพื่อมุ่งประโยชน์แก่คนทั้งชาติ แต่มิใช่เพื่อประโยชน์แก่คนบางคน บางพวก บางชั้น"
ความเปลี่ยนแปลงซึ่งอยู่ในลักษณะของงานปฏิวัตินั้น เป็นความเปลี่ยนแปลงซึ่งจำต้องทำ ถ้าไม่ทำก็จะเกิดผลร้ายเสียหายแก่ประเทศชาติอันเป็นส่วนรวม ด้วยเหตุนี้ งานปฏิวัติที่ถูกต้องถ่องแท้ จึงมักได้รับความเห็นชอบสนับสนุนของมหาชนอยู่เสมอ
แต่การเปลี่ยนแปลงซึ่งไม่อยู่ในลักษณะข้างต้นเป็นการเปลี่ยนตามใจคน เปลี่ยนเพื่อประโยชน์ของบุคคล ไม่เรียกว่า "ปฏิวัติ"
ด้วยเหตุที่งานปฏิวัติเป็นงานที่ทำโดยความเห็นชอบสนันสนุนของมหาชนนี้เอง นักปฏิวัติจึงไม่เรียกว่ากบฏ และนักกบฏหรือนักก่อการจลาจลจึงไม่มีสิทธิจะเรียกตนว่าเป็นนักปฏิวัติ ปราชญ์ฝรั่งเศสคนหนึ่งชื่อ เออเยน สคริบ (Eugene Scribe) กล่าวไว้ว่า ผู้ที่มติมหาชนกล่าวคือ ชาติมิได้อยู่ข้างตนนั้น อาจจะก่อกวนให้เกิดความลำบากขึ้นก็ได้ อาจจะสมคบกันิดการรุนแรงอะไรก็ได้ แต่พวกนั้นสามารถจะทำได้แต่เพียงการจลาจล ไม่สามารถจะทำการปฏิวัติ (Quand on n'a pas pour soi I'opinion publique, c'est~a~dire la nation, on peut susciter des troubles, des complots, on peut faire des revoltes mais non pas des revolutions) ท่านที่รู้ภาษาฝรั่งคงเข้าใจซึบซาบดีแล้วว่า Revolte กับ Revolution นั้นผิดกันมาก
รวมความว่างานปฏิวัติเป็นงานที่ดี เป็นกุศลกรรม แต่เป็นงานที่ลำบาก เป็นงานที่ทำยาก เป็นงานที่ต้องใช้เวลานาน งานปฏิวัติอาจเริ่มต้นด้วยรัฐประหาร คือ Coup d'Etat แต่รัฐประหารเป็นแต่การเริ่มเปิดฉากงานปฏิวัติเท่านั้น เมื่องานรัฐประหารเสร็จแล้ว งานปฏิวัติยังจะต้องทำต่อไปอีกเป็นแรมปี อย่างเดียวกับในประเทศเรา ซึ่งงานรัฐประหารคือ Coup d'Etat ทำเสร็จในชั่วเวลา ๒-๓ ชั่วโมง แต่งานปฏิวัติยังต้องทำกันมาจนทุกวันนี้ และก็ยังไม่เสร็จ อาจจะต้องทำกันต่อไปอีกหลายปี ในระหว่างเวลาที่ทำงานปฏิวัตินั้น เราต้องเรียกว่าเป็นหัวต่อหัวเลี้ยว รัฐธรรมนูญของเราได้กำหนดเวลาหัวต่อหัวเลี้ยวไว้ ๑๐ ปี ซึ่งข้าพเจ้าเองยังไม่แน่ในว่าจะพอ เพราะเวลาหัวต่อหัวเลี้ยวนี้เป็นเวลาของงานปฏิวัติซึ่งจะทำให้เสร็จโดยรวด เร็วหาได้ไม่ ปราชญ์ฝรั่งเศสคนหนึ่งชื่อ ชาโตบริยังค์ (Chateaubriand) กล่าวไว้ว่าการปฏิวัติเป็นการต่อสู้ในระหว่างอดีตกับอนาคต (La Revolution cst un combat entre le passe et l'avenir) โดยนัยนี้
งานปฏิวัติจึงมิใช่งานที่เสร็จง่าย ๆ ในการปฏิวัติใหญ่ของประเทศฝรั่งเศสนั้น ซื่อที่เรียกว่ารัฐบาลปฏิวัติ (Gouvernement Revolutionnaire) ยังใช้มาจนถึงปลายสมัยนโปเลียนที่ ๑ ซึ่งแปลว่าเป็นเวลาตั้ง ๓๐ ปี ที่เป็นดั่งนี้เพราะว่างานปฏิวัติ เป็นงานซึ่งต้องทำไม่ฉะเพาะแต่เปลี่ยนระบอบการปกครอง เปลี่ยนระบอบการเศรษฐกิจ การคลัง และการศึกษาเท่านั้น
งานปฏิวัติจะต้องทำให้ตลอดถึงการเปลี่ยนลักษณะนิสสัยใจมนุสส์ ซึ่งเป็นความมุ่งหมายแห่งปาฐกถาของข้าพเจ้าในวันนี้ด้วย
บทสรุปส่งท้าย จากข้อเท็จจริงที่พบ พบว่า นับตั้งแต่เปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช มาเป็นระบอบประชาธิปไตย (๒๔๗๕ - ๒๕๕๗) ได้มีการทำการปฏิวัติ รัฐประหาร และการก่อกบฏ เป็นจำนวน ๒๐ กว่าครั้ง แต่ก็ไม่เห็นประเทศดีขึ้นเลย ประชาชนไม่ได้รับประโยชน์เลย โดยเฉพาะ ๒ ครั้งหลัง คือ เมื่อปี ๒๕๓๔ ยุค พล.อ. ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นนายกรัฐมนตรี คนที่ ๑๗ และเมื่อปี ๒๕๔๙ ยุค พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี คนที่ ๒๓ นับเป็นเวลา ๒๐ กว่าปี ประเทศกลับถอยหลังอยากที่จะกู้กลับได้ นี่เป็นการตอบโจทย์ว่า "ปฏิวัติ" แล้วประเทศได้อะไร ? ประชาชนได้อะไร ? บ้านเมืองยิ่งมาความแตกแยกมากขึ้น ประชาชนแบ่งเป็นฝ่ายมากขึ้น ปัญหาเศรษฐกิจ การเมือง สังคม การโกงคอรัปชั่น ฯลฯ ก็ไม่ได้ลดลง เพราะการปฏิวัติไม่ได้เป็นการเปลี่ยนแปลงถึงลักษณะนิสัยใจของมนุษย์ เป็นแต่เพียงการเปลี่ยนแปลงผู้ปกครอง จากคนนั้น มาเป็นคนนี้ จากพวกนั้น มาเป็นพวกนี้ จากพรรคนั้น มาเป็นพรรคนี้ นักการเมืองร่ำรวยมากขึ้น ประชาชนจนลงทุกวัน การปฏิวัติเป็นการเปลี่ยนแปลงการปกครองจาก "ประชาธิปไตย" มาเป็น "กิเลสาธิปไตย" เมื่อเป็นเช่นนี้ ขอตั้งเป็นคำถามทิ้งท้ายไว้ว่า ประเทศได้อะไร ? ประชาชนได้อะไร ?
รัฐบาลของเราในปัจจุบันนี้ เป็นรัฐบาลปฏิวัติ งานที่เรากำลังทำอยู่ในเวลานี้เป็นงานปฏิวัติ เราได้ทำมาแล้วมาก และยังจะต้องทำต่อไปอีกมาก
ปราชญ์ฝรั่งเศส คือ ชาโตบริยังด์ ที่ข้าพเจ้ากล่าวนามมาข้างต้นนั้น ได้กล่าวไว้อีกว่า ผู้ที่ทำการปฏิวัติเพียงครึ่งเดียวนั้นก็เท่ากับขุดหลุมฝังศพของตนเอง (Ceux qui font la revolution moitie ne font que se creuser un tombeau) ประวัติศาสตร์ได้พิสูจน์ความจริงข้อนี้มาหลายเรื่อง โอลิเวอร์ครอมเวลล์ เป็นคนสำคัญคนหนึ่ง และผลของการเปลี่ยนแปลงที่ครอมเวลล์ทำไว้นั้น มีหลายเรื่องที่ยังเป็นประโยชน์อย่างยิ่งแก่ประเทศอังกฤษในเวลานี้ เรื่องสำคัญคือังกฤษมีอำนาจใหญ่หลวงที่สุดทางทะเลในปัจจุบัน ก็เพราะงานที่ครอมเวลล์เริ่มทำไว้แท้ ๆ แต่ครอมเวลล์ทำงานปฏิวัติเพียงครึ่งเดียว ไปลืมเสียครึ่งหนึ่ง ครอมเวลล์ต้องถูกกลับหาว่าเป็นกบฏภายหลังที่ตัวตายไปแล้ว ศพของครอมเวลล์ที่ฝังไว้แล้ว ก็ยังถูกขุดเอาขึ้นมาแขวนคอ เป็นเหตุการณ์อันแปลกประหลาดของโลก ที่คนตายแล้วต้องถูกประหารชีวิตให้ตายอีกครั้งหนึ่ง พวกทำการปฏิวัติครั้งใหญ่ในประเทศฝรั่งเศส ซึ่งพูมใจยิ่งในความเป็นนักปฏิวัติของตน ถึงกับเรียกงานปฏิวัติของตนว่า มนุสสปฏิวัติ (Revolution humaine) เรียกคณะรัฐบาลของตัว และคณะที่สืบต่อมาว่า รัฐบาลปฏิวัติ (Gouvemement Revolutionnaire) นั้น ก็ลืมงานปฏิวัติเสียครึ่งหนึ่งเหมือนกัน จึงได้เกิดการผันผวนปรวนแปรถึงกับวงศ์บูรบอง กลับมาได้อำนาจใหม่ และรัฐบาลปฏิวัตินั้นก็ล้มลุกคลุกคลานมาตั้งกึ่งศตวรรษ
ทั้งนี้ยกมาให้เห็นแต่การปฏิวัติครั้งใหญ่ ๆ และเท่าที่ควรจะนำมากล่าว รวมความว่างานปฏิวัตินั้น ถ้าจะทำต้องทำให้ตลอด ถ้าไม่ทำอย่าทำเลย การทำเพียงครึ่ง ๆ กลาง ๆ นั้นเป็นอันตรายจริงดั่งที่ชาโตบริยังค์ว่า อันตรายนี้จะมีไม่แต่ฉะเพาะตัวผู้นำ ยังอาจมีตลอดไปถึงบ้านเมืองและประชาชนส่วนรวมด้วย ตามเรื่องที่ข้าพเจ้าลองพินิจพิจารณามาหลายเรื่อง มักจะได้ผลลัพท์เหมือน ๆ กัน คือครึ่งหนึ่งที่ไม่ได้ทำหรือลืมทำเสียนั้น มักเป็นเรื่องคน
เป็นธรรมดาของนักปฏิวัติทุกคนและทุกคณะ ย่อมเริ่มงานปฏิวัติด้วยการเปลี่ยนระบอบการปกครอง ต่อมาก็ระบอบเศรษฐกิจ และอื่น ๆ อันเป็นเครื่องจักรเกี่ยวกับงานของประเทศ ส่วนเรื่องคนแท้ ๆ หรือมนุสสปฏิวัตินั้นมักไม่ค่อยได้ทำ
บทสรุปส่งท้าย จากข้อเท็จจริงที่พบ พบว่า การทำการปฏิวัติในประวัติศาสตร์ของไทย นับเป็นการปฏิวัติเพื่อเปลี่ยนแปลงการปกครอง หรือเพื่อเปลี่ยนแปลงตัวผู้ปกครองเท่านั้น โดยส่วนใหญ่แล้วมักอ้างเหตุผลของการปฏิวัติว่า รัฐบาลมีการคอรัปชั่น แต่แล้วก็ไม่เห็นแก้ปัญหาคอรัปชั่นได้เลย คอรัปชั่นก็ยังคงอยู่กลับทวีมากขึ้น ๆ นั่นเพราะเราปฏิวัติแต่ตัวคน แต่เราไม่เคยปฏิวัติจิตใจของคนเลย นี่ที่เรียกว่า เผด็จการกับตัวบุคคล ประชาธิปไตยกับกิเลสไง ส่วนเรื่องระบอบเศรษฐกิจ ระบอบการเมือง ระบอบการปกครอง ระบอบวัฒนธรรม ระบอบศีลธรรม และระบอบการศึกษา ฯลฯ มิได้ทำการปฏิวัติเลย เพราะคำว่า "ปฏิวัติ" (revoluton) ในทางรัฐศาสตร์ หมายถึง การเปลี่ยนรูปแบบหรือระบอบการปกครองประเทศ จากรูปแบบหนึ่ง ไปสู่อีกรูปแบบหนึ่ง อย่างสิ้นเชิง เช่น การปฏิวัติฝรั่งเศส (เปลี่ยนจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช ไปสู่ระบอบสาธารณรัฐ)หรือ ในประเทศไทย ก็คือสมัย รัชกาลที่ ๗ ที่เปลี่ยนจากระบบสมบูรณาญาสิทธิราช ไปสู่ระบอบประชาธิปไตยที่พระมหากษัตริย์อยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญ แต่มุ่งเน้นเจตนาเพื่อทำให้ดีขึ้น ให้เจริญขึ้น ถ้าปฏิวัติแล้วย่ำอยู่กับที่ก็ไม่รู้ปฏิวัติไปทำไม
"มนุสสปฏิวัต (HUMAN REVOLUTION)" ของหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งแสดงที่สโมสรกลาโหม เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๘๒ สร้างสรรค์เป็นไฟล์คอมพิวเตอร์ โดย ท่านพระครูธีรสุตคุณ เจ้าคณะอำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช )
Edit: thongkrm_virut@yahoo.com

 กบฏผีบุญ : ประวัติศาสตร์การต่อสู้ของประชาชนคนยากไร้

กบฏผีบุญ

เมื่อ 118 ปีก่อน เกิดเหตุการณ์นองเลือดล้อมฆ่าคนอีสานแห่งมณฑลลาวกาว ในพื้นที่บ้านสะพือใหญ่ (ตระการพืชผล) ซึ่งขึ้นอยู่กับเมืองอุบลราชธานี (อันเป็นที่ตั้งของที่ทำการมณฑล) มีราษฎรล้มตายในที่เกิดเหตุร่วม 300 คนเศษ ถูกจับกุมใส่ขื่อคา 400 คนเศษ นับเป็นจำนวนที่ไม่น้อยเลยในโลกของอดีตเมื่อกว่าศตวรรษก่อน (อย่างมากก็ราวสองชั่วอายุคน)

ผมได้กลับมาทบทวน/ลำดับเรื่องราวของประวัติศาสตร์ที่ถูกลบทิ้ง ให้คนหนุ่มสาวทำงานเพื่อสังคมกลุ่ม ‘อีสานใหม่’ ได้ฟัง ใต้ร่มไม้หน้าเรือนภายใต้อากาศร้อนระอุของเมษายนที่เพิ่งจะผ่านไป

มันเป็นเหตุการณ์อันน่าอกสั่นขวัญแขวนของความตายจากอำนาจรัฐ ซึ่งคนรุ่นทวด ปู่ย่าตายาย คนต้นตระกูลของพวกเราชาวอีสานต่างเผชิญร่วมกันมา ขณะที่ผู้คนในรุ่นปัจจุบันต่างขาดการรับรู้ ขาดการศึกษาอดีตร่วมกัน เพื่อแก้ไข/เฝ้าระวังมิให้อุบัติซ้ำ เพื่อการก้าวเดินของสังคมในปัจจุบันและอนาคต ในนามราษฎรแห่งพระราชอาณาจักรไทย/ประเทศไทย เนื่องเพราะประวัติศาสตร์นี้ถูกลืม/จงใจลืม/ลบทิ้งจากหน้าประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและประวัติศาสตร์ไทย

มันเป็นการลบความรุนแรงของรัฐต่อราษฎร ดั่งอีกหลายเหตุการณ์ในกาลต่อมา เพื่อการสร้างประเทศชาติ (Nation State) การก่อสร้างตัวตนของภูมิกายา (Geo-body) ด้วยภาพจากการจินตกรรม (Emagined) อันสวยงามด้วยภราดรภาพอันลึกซึ้งและเป็นแนวระนาบ

เหตุการณ์ครั้งนั้นเริ่มจากการเข้ามาของเจ้าอาณานิคมอังกฤษกับฝรั่งเศส ซึ่งเข้ายึดครองดินแดนรายรอบสยาม พร้อมกับนำสัญญะ (Sign) ที่ชื่อ ‘แผนที่’ เข้ามาใช้ในการยึดครองและบีบให้สยามกำหนดเขตแดน/ขอบขัณฑสีมาให้ชัดเจน ร.5 จึงดำเนินการเพื่อจัดระเบียบหัวเมืองประเทศราช (ที่เคยมีความสัมพันธ์แค่ส่งส่วยหรือจัดทัพเพื่อช่วยทำศึกสงครามต่างๆ) และเข้าควบคุมยึดครองไว้เป็นของตน จึงส่งข้าหลวงใหญ่ต่างพระองค์ไปประจำตามหัวเมืองทั้งเหนือ ใต้ – อีสาน

สำหรับดินแดนอีสาน กรุงเทพฯ ส่งเข้าประจำในหัวเมืองลาวฝ่ายต่างๆ รวมหัวเมืองลาวฝ่ายตะวันออก (จำปาศักดิ์) และฝ่ายตะวันออกเฉียงเหนือ (อุบลราชธานี) เป็น ‘หัวเมืองมณฑลลาวกาว’ ปกครองโดยกรมหลวงพิชิตปีชาการ ใน พ.ศ. 2434 (ร.ศ.110) กระทั่งหลังกรณีพิพาทกับฝรั่งเศสในปี ร.ศ.112 (เย็น 13 กรกฎาคม 2436 โดยฝรั่งเศสนำเรือปืนมาปิดปากน้ำเจ้าพระยา) ร.5 จึงส่งข้าหลวงต่างพระองค์คนใหม่มาแทน คือ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ (จากมณฑลลาวกลาง) พร้อมข้าราชการและทหาร 200 นายเข้ามาเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม ร.ศ. 112 โดยประจำ ณ ที่ทำการมณฑลในตัวเมืองอุบลราชธานี

ถัดมาไม่นาน ได้จัดงานราตรีสโมสรเชิญเจ้า/เจ้านายพร้อมครอบครัว มางานเลี้ยงและหัดทำขนมทองหยิบ ทองหยอด ขนมเบื้อง แหละงานนี้ทำให้ลูกสาวเจ้านายหลายคนได้เป็นหม่อม และชั่วเวลา 4 เดือนที่เสด็จมาก็ได้สู่ขอหม่อมเจียงคำ ธิดาท้าวสุรินทร์ชมพู (หมั้น) กับนางดวงจันทร์ มาเป็นชายา

ในเวลา 7 ปี (ร.ศ. 119 หรือ พ.ศ. 2443) ที่กรมหลวงสรรพสิทธิฯ เสด็จมาประจำมณฑลลาวกาว ก็เกิดภัยแล้งติดต่อกันนาน 2-3 ปี พร้อมปฏิรูปการปกครองจากระบบกินเมือง-อัญญาสี่เป็นระบบเทศาภิบาล ให้ราษฎรทุกชาติพันธุ์ (ลาว เขมร ส่วย ผู้ไท) ถือสัญชาติ ‘ไทยบังคับสยาม’ และมีการเรียกเก็บภาษีอากรคนละ 4 บาท (ขณะนั้นไก่หนึ่งตัวราคา 1 สลึง) รวมไปถึงความขัดแย้งและการสูญเสียอำนาจเจ้านายเก่าของหัวเมืองในมณฑลลาวฝ่ายต่างๆ

นี่จึงเป็นสาเหตุของการรวมตัวก่อตั้งขบวนการกู้ชาติปลดปล่อยตนเองเป็นอิสระจากการยึดครองของสยาม โดยแกนนำตั้งตนเป็นผู้มีบุญ (เรียก ‘องค์’) ขึ้นในแทบทุกพื้นที่ ส่งข่าวสื่อสาร/กระจายความคิดโดยใช้กลอนลำกับคำทำนายต่างๆ ขบวนการกบฏผู้มีบุญ (กรุงเทพฯขนานนามว่า-ผีบ้าผีบุญ) จึงมีทั้งราษฎร ผู้ใหญ่บ้าน กำนัน กรมการเมือง แพทย์ตำบล และพระสงฆ์ หัวหน้าเป็นคนจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงชื่อ ‘องค์มั่น’ นอกจากนุ่งห่มขาวแล้วยังมีมงกุฎเป็นหมวกหนีบสักหลาดเป็นสัญลักษณ์ (เคยเก็บไว้ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรุงเทพฯ ปัจจุบันน่าจะไม่มีอยู่แล้ว) จำนวนของกลุ่มกบฏน่าจะอยู่ในราว 1,000-2,000 คน

กบฏเดินทัพทางไกลจากโขงเจียม (อุบลฯ) สู่บ้านด่าน (ตระการพืชผล) แล้วตั้งกองบัญชาการที่เขมราฐ (อุบลฯ) เคยมีการระดมกองทหารและราษฎรจากนครราชสีมาและบุรีรัมย์ ร่วมพันกว่าไปปราบแล้วเกิดการปะทะกันที่เสลภูมิ (ยโสธร) แต่ก็มิอาจยับยั้งได้

จึงได้จัดกำลังพลใหม่จากอุบลฯ โดยใช้กองทหารเพียงกว่าหนึ่งร้อยนาย พร้อมปืนใหญ่ 2 กระบอก เดินทางไปบ้านสะพือใหญ่ (ตระการพืชผล) เพื่อปราบปรามขั้นเด็ดขาด

วันพุธที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2444 ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 5 ปีฉลู เวลา 9 นาฬิกา ณ บ้านสะพือใหญ่ บริเวณทางมุ่งสู่เมืองอุบลฯ อันรกแคบมีป่าทึบสองข้าง ซึ่งเหมาะกับการซุ่มโจมตีกองกำลังกบฏที่กำลังออกเดินทางไปตีเมืองอุบลฯ ด้วยอำนาจการทำลายล้างของกระสุนปืนใหญ่สามลูก แล้วกระหน่ำซ้ำด้วยกระสุนปืนเล็กยาว กองกำลังกบฏซึ่งมีเพียงปืนแก๊ปปืนคาบศิลามีดพร้าจึงแตกพ่ายยับเยิน มีกบฏล้มตายในที่เกิดเหตุ 300 คนเศษ ถูกจับใส่ขื่อคานำมาตากแดดฝน ณ ทุ่งศรีเมือง เมืองอุบลฯ ราว 400 คนเศษ

สองสามวันต่อมาจึงพิพากษาทุกคน แกนนำ (องค์) 5 คนในอุบลฯ ถูกประหารเสียบประจาน ณ ภูมิลำเนาที่เกิดเหตุ แกนนำบางคนประหารเสียบประจาน ณ ทุ่งศรีเมือง กรมการเมืองอำนาจเจริญถูกจำคุกและเสียชีวิตในคุก พระสงฆ์ถูกจำกัดพื้นที่อยู่ในวัดเมืองอุบลฯ องค์มั่นหนีข้ามโขงไปได้ ศพที่ถูกประหารถูกทิ้งลงบ่อน้ำ ส่วนหนึ่ง (เชื่อว่า) ทิ้งประจานลงแม่น้ำมูลหน้าเมือง และกบฏส่วนหนึ่งถูกเนรเทศไปจำคุกที่มณฑลนครศรีธรรมราช ซึ่งในอีก 10 ปีต่อมา เมื่อวันที่ 2 กันยายน พ.ศ. 2454 ได้แหกคุกเข้าร่วมกับกลุ่มกบฏผู้วิเศษ ทั้งในและนอกเขตมณฑลปัตตานี ทำหน้าที่เป็น ‘เสนาธิการ’ ในการพาพลพรรคยึดปืนราชการกว่า 600 กระบอก เข้าโจมตีหน่วยราชการอย่างรุนแรงครั้งแรกของภาคใต้

เมอร์สิเออร์ลอร์เรน ชาวฝรั่งเศสที่ปรึกษากฎหมายของมณฑลทูลถามข้าหลวงใหญ่ต่างพระองค์ว่า มีอำนาจอย่างไรจึงประหารชีวิตราษฎรก่อนได้รับพระบรมราชานุญาต แล้วได้รับคำตอบว่า นำความไปกราบบังคมทูลที่กรุงเทพฯ เอาเอง อีกฝ่ายจึงเงียบไป

นับตั้งแต่นั้นขบวนการ ‘ผีบ้าผีบุญ’ จึงเหลือแค่ตำนานบอกเล่าปากต่อปาก ไร้การกล่าวถึงในประวัติศาสตร์ชาติหรือท้องถิ่น ถูกลืมเลือน มองข้ามและลบทิ้งอย่างไร้คนแยแสใส่ใจ กลายเป็นการกุข่าว สร้างเรื่องเพื่อทำลายชาติสร้างความแตกแยกในประเทศ หรือเป็นเรื่องของคนโง่คนบ้าล้าหลังไม่กี่คนเท่านั้น ผีเหล่านี้จึงไร้ที่อยู่ที่ยืน เป็นผีที่เหงาอ้างว้างที่สุดในโลก อันเป็นการหมิ่นแคลนเกียรติยศศักดิ์ศรีของคน แม้จะคิดต่าง/อยู่ห่างไกล/ยากไร้ ทว่าผมกลับเชื่อว่า ‘ผีบ้าผีบุญ’ ยังไม่ตาย

ดังจะเห็นได้จากบทบาทของกลุ่มก้อนสมาชิกผู้แทนราษฎรอีสาน นับจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 เป็นต้นมา ขบวนการเสรีไทยในเขตอีสานช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ขบวนการ/ฐานที่มั่นและวันเสียงปืนแตกของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยเมื่อปี 2508 ขบวนการคนเสื้อแดงในทศวรรษ 2550 ผลงานวรรณกรรมของนักคิดนักเขียนอีสาน รวมถึงกลุ่มคนหนุ่มสาวทำงานเพื่อสังคม ที่นั่งฟังและซักถามผมในวันนั้น

"ข้อยถือพร้าเดินตีนเปล่าโค่นเจ้านาย

แต่ล้มตายศพลืมตาใต้ฟ้าค่ำ

กี่ปืนใหญ่ กระสุนฆ่าคนป่าดำ

กี่ขื่อคาเข้าจองจำย่ำย่อยยับ"

ทว่า ‘ผีบ้าผีบุญ’ ยังไม่ตาย ยังมีชีวิตอยู่.

บทความโดย มาโนช พรหมสิงห์

#ภาพขบถผีบุญ ถูกจับมารวมกันไว้ที่ทุ่งศรีเมือง เดือนเมษายน ปีพ.ศ.2444

#บรรณานุกรม

ประวัติศาสตร์อีสาน ของ เติม วิภาคย์พจนกิจ / สนพ.ธรรมศาสตร์ พิมพ์ครั้งที่ 5 กุมภาพันธ์ 2557

นิตยสารศิลปวัฒนธรรม “กบฏไพร่”/ ปีที่ 31 ฉบับที่ 7 พฤษภาคม 2553

กำเนิดสยามจากแผนที่ : ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ ของ ธงชัย วินิจจะกูล / สนพ.อ่านและสนพ.คบไฟ พิมพ์ครั้งแรก ตุลาคม 2556

edit : thongkm_virut@yahoo.com

 

การปฏิวัติประชาธิปไตยในญี่ปุ่น

การปฏิวัติประชาธิปไตยในญี่ปุ่น
ประเทศไทยมีความเจริญมาตั้งแต่ก่นก่อตั้งขึ้นเป็นชาติกรุงสุโขทัยเป็นประเทศ อุดมสมบูรณ์ดังปรากฏตามศิลาจารึก กรุงศรีอยุธยาเป็นประเทศมั่งคั่งด้วยการเป็นศูนย์กลางการค้าระหว่างตะวันออก กับตะวันตก สมัยพระนารายณ์สัมพันธ์กับยุโรปอย่างใกล้ชิดถึงกับส่งคนไปเรียนนอก ในขณะที่ประเทศอื่นในทวีปเอเชียยังไม่ลืมตาอ้าปากในเรื่องเหล่านี้เลย มาถึงกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งเป็นยุคของการก่อตั้ง “ชาติ” ในทวีเอเชียก็เหลือชาติอิสระเพียง 3 ชาติเท่านั้น คือ ไทย จีน และญี่ปุ่น ชาติอื่นๆถูกมหาอำนาจฮุบไปหมด
ชาติพม่า ชาติอินเดีย ชาติมลายู กลายเป็นชาติอังกฤษ
ชาติลาว ชาติเขมร กลายเป็นชาติฝรั่งเศส
ชาติชวา หรืออินโดนีเซีย กลายเป็นชาติฮอลันดา
ชาติฟิลิปปินส์ กลายเป็นชาติอเมริกัน
ใน 3 ชาติอิสระ ญี่ปุ่นปฏิวัติประชาธิปไตยสำเร็จ จีนปฏิวัติสังคมนิยมสำเร็จ แต่ไทยที่เคยยิ่งใหญ่ที่สุดในเอเชียมาก่อนกลับปฏิวัติประชาธิปไตยล้มเหลว และล้าหลังกว่าทุกประเทศในเอเชียอีกด้วย โดยประเทศอื่นทำการปฏิวัติประชาชาติ และปฏิวัติประชาธิปไตยสำเร็จ กลายเป็นประเทศที่กำลังพัฒนา แต่ประเทศไทยปฏิวัติประชาธิปไตยล้มเหลวเป็นการปฏิวัติครึ่งเดียว กลายเป็นประเทศด้อยพัฒนา
จึงเห็นควรนำเอาการปฏิวัติประชาธิปไตยในญี่ปุ่นมาศึกษาทบทวนโดยนำมาเปรียบเทียบกับประเทศไทยดังต่อไปนี้
1.การเข้าสู่ยุคอุตสาหกรรม
ประเทศไทยเริ่มต้นเข้าสู่ยุคอุตสาหกรรม ในปี พ.ศ.2401 ในสมัยราชการที่4 โดยถือเอาการกำเนิดขึ้นของโรงสีไฟของชาวอเมริกันเป็นจุดเริ่มต้น เพราะเป็นการเกิดขึ้นของ “นายทุน” และ “กรรมกร” ซึ่งเป็น
ประเทศญี่ปุ่นเริ่มต้นเข้าสู่ยุคอุตสาหกรรมพร้อมๆกับไทยแต่ในปีพ.ศ.2403 สถานการณ์ในประเทศญี่ปุ่นซึ่งเกิดการผลักดันอย่างรุนแรงทั้งด้านภายในประเทศ และด้านภายนอกประเทศจึงส่งผลให้ประเทศญี่ปุ่นเข้าสู่สถานการณ์ปฏิวัติกระแส สูง อย่างรวดเร็ว
ด้านภายในประเทศเกิดจากระบบเศรษฐกิจฟิวดัลของญี่ปุ่นคือ โชกุนผู้กุมอำนาจรัฐกดขี้ประชาชนหนักเกินไป ชาวนาในเขตปกครองเหล่านักรบมีชีวิตความเป็นอยู่หนักกว่าทาสของไทยเสียอีก เพราะอาจถูกทำร้ายถึงตายเมื่อใดก็ได้ถ้าฝ่าฝืนคำสั่งของเหล่านักรบ
ด้านภายนอกเกิดจากการรุกรานทางเศรษฐกิจของต่างชาติคือถูกบังคับจากประเทศมหา อำนาจตะวันตกทั้ง อเมริกา อังกฤษ เนเธอร์เลนด์ ฝรั่งเศส และรัสเซีย ให้เปิดประเทศเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม โดยใช้สนธิสัญญาที่ได้เปรียบเข้ารุกรานทางเศรษฐกิจสมัยใหม่อย่างรุนแรง ทำให้ญี่ปุ่นปรับตัวไม่ทัน เกิดวิกฤตข้าวยากหมากแพง ราคาข้าวสารขึ้นราคา 10 เท่า เพราะชาวนาญี่ปุ่นหนีไปอยู่กับฝ่ายมหาอำนาจซึ่งได้รับจ้างที่สูงกว่าพวก โชกุน จึงส่งผลให้รัฐบาลศักดินาของญี่ปุ่นคือ โชกุนตระกูล “โตกูกาวา” สั่นคลอนอย่างรุนแรงในรอบ 200 ปี รัฐบาลขาดเงินตราในการบริหารจึงทำการเก็บภาษามหาโหด และส่งผลให้เกิดจลาจลไปทั่วประเทศและโจมตีผู้กุมอำนาจรัฐว่า “ผู้ก่อให้เกิดการจลาจล”
ชาวนาทั่วประเทศเมื่อเจอภาษี “มหาโหด” เดือดร้อนอย่างหนักจึงลุกขึ้นสู้ขนาดใหญ่เป็นประวัติการ บุคเข้าทุบทำลายบ้านพักและทรัพย์สินของพวกขุนนาง รวมทั้งของนายทุนเงินกู้ดอกเบี้ยสูงมีการเผาโฉนดที่ทำกินซึ่งเป็นสัญญาเอา เปรียบของพวกโชกุนเจ้าที่ดินเผาหลักฐานการกู้ยืม ชาวนาเรียกร้องที่ดินทำกิน และยกเลิกหนี้สินเรียกร้องรัฐบาลให้ทำการเฉลี่ยทรัพย์สินเกิดความเป็นธรรม เรียกร้องให้ “องค์จักรพรรดิ” ขับไล่ “นากุผุ” หรือรัฐบาลศักดินาป่าเถื่อนในปี พ.ศ.2403 ญี่ปุ่นเกิดการจลาจลขนาดใหญ่ทั่วประเทศ 43 ครั้ง
สถานการณ์ที่ประชาชนไม่ยอมรับการปกครอง หรือประชาชนขัดแย้งกับ “ระบอบเผด็จการ” เริ่มขยายตัวออกไปอย่างกว้างขวางกลาเป็นปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองที่หา ทางออกไม่ได้ ได้ส่งผลให้ “ฝ่ายผู้ปกครองกับผู้ปกครองกับผู้ปกครอง” เกิดการต่อสู้กันเอง เพื่อแย้งอำนาจการปกครอง “กลุ่มนายทุน” กับ “กลุ่มอำนาจเก่า” ซึ่งเป็นพวกอนุรักษ์นิยม ต่อสู้กันอย่างเอาเป็นเอาตาย โดนซามูไรแห่งแคว้นโชชูร่วมกับขุนนางข้าราชสำนักส่วนหนึ่ง บีบบังคับให้องค์จักรพรรดิต่อต้านรัฐบาลโชกุน ซึ่งเป็นกลุ่มนายทุนยุกขาด แต่ก็ถูกฝ่ายรัฐบาลจับกุม และ เข่นฆ่าพวกที่เป็นตัวการฝ่ายต่อต้านสถานการณ์ของญี่ปุ่นในปี 2403 เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับประเทศไทยในปัจจุบันดูเหมือนจะมีสภาพไม่แตกต่างกัน มากนัก แสดงให้เห็นว่า ประเทศไทยเข้าสู่สถานการณ์ปฎิวัติประชาธิปไตยโดยไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ต่อไป อีกแล้ว
ในปี พ.ศ.2406 รัฐบาลศักดินา โชกุนตระกูลโตกูกาวา นาม “อิเอโมฉิ” พยายามเข้าแก้วิกฤตอย่างสุดความสามารถด้วยการ “ประกาศดำเนินการปกครองแบบใหม่” หรือจะเรียกในปัจจุบันว่า “การปฏิรูปประเทศเพื่อสร้างระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม” ก็ปรากฏว่าไร้ผลเพราะประชาชนไม่เอาด้วย เมื่อรัฐบาลตระกูลโตกูกาวาหาทางออกไม่ได้จึงจำเป็นต้องทำการรัฐประหารตัวเอง เพื่อปราบปรามฝ่ายก้าวหน้า โดยเฉพาะใช้ขออ้างว่าปกป้องสถาบันพระมหากษัตริย์ ซึ้งแท้จริงก็คือเพื่อรักษาอำนาจการควบคุมองค์จักรพรรดิไว้ในกำมือของตน แต่ตระกูลโตกูกาวาก็ต้องประสบความล้มเหลว เพราะเป็นศักดินาซึ้งเป็นฝ่ายล้าหลังตามสถานการณ์ของโลกที่เปลี่ยนแปลงไป แล้วไม่ทันนั้นเอง
ในปี พ.ศ.2410 การต่อสู้ของชาวนาได้มีการประสานงานกับ “กรรมกร” เป็นครั้งแรก โดยกรรมกรในเขต ควานโต ซึ้งเป็นฐานที่มั่นของฝ่ายรัฐบาลได้ลุกขึ้นสู้ จึงส่งผลให้กรรมกรญี่ปุ่นในแคว้นอื่นๆ ทั่วประเทศประกาศให้ร่วมเป็นพันธมิตรในการขับไล่รัฐบาลตระกูล “โตกูกาวา”
จากการลุกขึ้นสู้ของกรรมกรญี่ปุ่นที่ประเทศนี่เอง ทำให้โชกุลโตกูกาวาที่ครองอำนาจยาวนานถึง 20 ปี ต้องยอมถวายอำนาจคืนให้องค์จักรพรรดิ เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน 2410
การโค่นล้ม ระบอบเผด็จการ หรือ ทำลายอำนาจอธิปไตยซึ้งมีตระกุลโตกูกาวาเป็นเจ้าของอำนาจลงได้นี้ เรียกว่า การปฎิวัติประชาธิปไตยของกลุ่มนายทุนสมัยใหม่ คล้ายกับการปฎิวัติประเทศอธิปไตยของ คณะราษฎร ของไทย เพราะมิได้ทำให้เกิดอำนาจอธิปไตยปวงชน อำนาจจึงตกอยู่ในคณะนักรบซามูไรซึ้งเป็นผู้แทนของชนส่วนน้อย เพราะหลังจากได้รับชัยชนะในการปราบพวกโตกูกาวาลงได้แล้ว คณะนักรบซามูไรก็ได้เอาองค์จักรพรรดิเป็นศูนย์กลางอำนาจเผด็จการของตน และมีการปราบปรามการกระบวนกรรมกรญี่ปุ่นที่ออกมาเรียกร้องประชาธิปไตยอย่าง เฉียบขาดรุนแรง แต่ก็เจอกับลุกขึ้นของขบวนการกรรมกรอย่างเข้มแข็ง รัฐบาลใหม่จึงต้องยอมจำนนทำการปฎิรูปการปกครองอีกครั้ง
วันที่ 11พฤศจิกายน 2411พระราชพิธีบรมราชาภิเษกเสด็จขึ้นครองราชย์เมื่อพระชนมายุ 15 พรรษา 16/10/2416 แล้วกลับกลายเป็น 10 ต่อมาเป็น 12 กรกฎาคม 2417 ตั้งสภากรมองคมนตรี (PHVY COUNCIL)รัฐบาลเฉพาะ เรียกว่า “คำปฎิญาณ 5 ข้อ” ในปี พ.ศ.2411 คือ
1.ส่งเสริมการประชุมโดยให้มีผู้แทนประชาชนอย่างกว่างขวางทุกระดับ มีมติเห็นชอบด้วยกับนโยบายของรัฐบาล
2.เรียกร้องความสมานฉันห์ เพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจเสรีนิยม
3.เรียกร้องความร่วมมือกันระหว่าง พลเรือนกับทหารยกเลิกชนชั้นวรรณะ (ทาสกสิกร์) และทำให้ประชาชนต้องมีงานทำ
4.ยึดถือ “ธรรมภิบาล” หรือหลักนิติธรรม โดยประชาชนต้องเคารพกฎหมายตาม “มรรคาของฟ้าดิน”
5.แสวงหาความรู้สมัยใหม่ เพื่อวางรากฐานสร้าง “นโยบายแห่งชาติ”
คำปฏิญาน 5 ข้อนี้ ก็คือ “ทฤษฎีปฏิวัติประชาธิปไตย” นั่นเอง
ในวันที่ 3 มกราคม 2412 พระจักรพรรดิ ทรงประกาศจัดตั้ง “รัฐแห่งชาติ” (NATION STATE) ในขณะที่พระจักรพรรดิมัตสูฮิโต ทรงมีพระชนมายุเพียง 16 ปี เท่านั้น
ซึ่งตรงกับ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์ในขณะนั้น ทรงมีพระชนมายุ 15 ปี (ในปีพ.ศ. 2411 ) และ (FEUDAL STATE) เป็น “รัฐแห่งชาติ” เมื่อปี 2435
พระจักรพรรดิทรงจัดรูปการปกครองเป็นส่วนกลางและส่วนท้องถิ่นโดยทรงรวมศูนย์ อำนาจการปกครอง (ADMINISTRATIVE POWERS) ในรูปของ “รัฐเดี่ยว” (UNITARY STATE) เรียกว่า “จักรวรรดิ” ส่วนรัชกาลที่5 ทรงจัดรูปการปกครองเป็นส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น ในรูปของ “ราชอาณาจักร” (KING DOM)
ในปี 2415 รัฐบาลหลังจากเปลี่ยนรูปของรัฐเป็นราชอาณาจักรแล้ว ทรงทำการปฏิวัติประชาธิปไตยอย่างเต็มตัวด้วยการยกเลิก “ระบอบเผด็จการ” ทรงทำการปฏิรูปที่ให้ชาวนามีกรรมสิทธิ์ในที่ดิน ทรงทำการปฏิวัติอุตสาหกรรมขนาดใหญ่หลังจากใช้กองทับแห่งชาติปราบ “กบฏ” ตระกูลโตกูกาวาในแคว้น สัตสุมะ “กบฏสัตสุมา” ลงได้อย่างราบคาบในปี 2420 หลังจากทรงสร้างประชาธิปไตยสำเร็จแล้วจึงมีรัฐธรรมนูญฉบับแรก เมื่อวันที่ 11 กรกฎาคม 2432 แสดงว่า ประเทศญี่ปุ่นสร้างระบอบประชาธิปไตยก่อนมีรัฐธรรมนูญถึง 17 ปี หรือจะนับจากกบฏสัตสุมาก็ 12 ปี
แต่สำหรับประเทศไทย รัชกาลที่ 5 ทรงเสด็จสวรรคตเสียกลางกลางคัน ประเทศไทยจึงสร้างประชาธิปไตยไม่สำเร็จ
พระจักรพรรดิมัตสุฮิโต ทรงทำการปฏิวัติประชาธิปไตยในญี่ปุ่นสำเร็จ เพราะอำนาจอธิไตยมิได้อยู่กับพระองค์ แต่อยู่กับตระกูลโดกุกาวา แต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 ทรงไม่อาจทำการปฏิวัติประชาธิปไตย ก็เพราะในขณะนั้นอำนาจอธิปไตยทรงอยู่กับพระองค์จึงต้องทรงเรียกการเปลี่ยน แปลงของพระองค์ในขณะนั้นว่า คอนเวินแมนท์รีพอม (ทรงเรียกทับศัพท์ภาษาอังกฤษ)
แต่ปัจจุบันอำนาจอธิปไตยอยู่ในกำมือของ “ตระกูลชินวัตร” ดังนั้น สถานการณ์ในขณะนี้ถ้าจะสร้างประชาธิปไตยจึงมีทางเดียวคือ เปลี่ยนอำนาจอธิปไตยจากตระกูลชินวัตร มาเป็นอำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชนเท่านั้น ไม่มีทางอื่นให้เลือกอีกแล้ว
ร.5 ทรงมีพระราชหัตถ์เลขาตอบคณะเจ้านายและขุนนางว่า “รวมความก็อย่างเดียวคือ คอเวินแมนท์รีฟอม นี่แลเป็นต้นเหตุที่จัดการทั้งปวงสำเร็จตลอด ถ้าเรื่องนี้ไม่เป็นการเรียบร้อยแล้วการอื่น ยากนักที่จะตลอดไปได้ เพราะฉะนั้น เราขอให้ท่านทั้งปวงคิดการเรื่องนี้ตามที่รับมาว่าจะคิดนั้นเถิด”
(ข้อมูลจากแฟ้มเอกสารของท่านอาจารย์ประเสริฐ ทรัพย์สุนทร)
edit:thongkrm_virut@yahoo.com